Katran

Katran nam izgleda sasvim obična stvar, ali je njegov značaj za industriju izvanredno veliki.

Kada je prvi put počelo zagrevanje uglja da bi se dobio koks za visoke peći, potekla je crna teč-nost koja se brzo stvrdnula i koja je izgledala bezvredna. To je bio katran od ugljena, i ljudi su ga bacali. Međutim, od katrana danas se spravlja više od 200000 nuzproizvoda koje svakodnevno upotrebljavamo.

Katran je prvi put upotrebljen za gorivo. Kasnije, ljudi su njime premazivali drvo i užad da bi ih na taj način zaštitili. Konačno, otkriveno je da se od njega mogu praviti i druge korisne stvari. Prilikom zagrevanja i destilacije katrana dobijaju se različita ulja. Jedno takvo ulje počelo se koristiti kao zamena za terpentin.

Zatim, 1856. godine, 17-godišnji asistent hemičar u Engleskoj Vilijam Henri Perkins sasvim slučajno je otkrio da se iz katrana mogu dobiti izvesne boje, takozvane anilinske. To je otvorilo nove mogućnosti u svetu industrije.

Kako se od katrana dobijaju različiti proizvodi? To se postiže procesom destilacije. Ka-tran se dovede do ključanja u velikim pećima, iz kojih izlaze povijene cevi. One skupljaju gasove i tečnosti što se tu stvaraju. Sam katran sadrži od svega pomalo. Prilikom svakog novog prečišćavanja izvlače se različiti sastojci. Smola koja ostane u stvari je katran koji već poznajemo kao sastavni deo šindre, krovnog papira i asfalta koji se upotrebljava za prekrivanje ulica.

Koji su uzgredni proizvodi katrana? Većina boja koje služe za bojadisanje i za spravljanje štamparske boje pravi se od katrana. Karbolna kiselina, koja se upotrebljava kao antiseptik po bolnicama, potiče od katrana. I aspirin se spravlja od katrana. Saharin, koji je 5,50 puta slađi od šećera, takođe je proizvod koji dobijamo iz ugljenog katrana. Sva savremena industrija plastike počiva na katranu. Najlon je kombinacija uglja, vazduha i vode. Danas se čak i odela prave od ugljena.

Naftalinske kuglice, veštačka aromatična sredstva i soda-voda takođe su proizvodi dobi-jeni iz katrana. Hemijski proizvodi koji se dobijaju iz kamenog uglja upotrebljavaju se i za hranu.