Antibiotici

Antibiotici predstavljaju grupu hemijskih jedinjenja koja usporavaju rast ili uništavaju mikroorganizme, u prvom redu bakterije, na takav način koji nije (u propisanim dozama) štetan po domaćina.
Pre pojave hemijskih preparata u borbi protiv infekcija izazvanih oportunim bakterijama korišćeni su, sa raznolikim rezultatima, preparati dobijeni od biljaka i plesni. Ovaj metod lečenja praktikovali su stari Grci a naročito stari Kinezi. Sa današnjeg stanovišta, jasno je da su neki od ovih preparata zaista u određenoj meri i bili efikasni. Naime, mnoge plesni imaju sposobnost da proizvode antibiotske supstance, ali je svakako jasno da su u prošlosti antički narodi ovo mogli da prihvate samo na intuitivnom nivou.

Početak 20. veka doneo je izvesne pomake. U nekim zemljama zapadne Evrope ali i tadašnje Rusije počela je primena bakteriofaga. Bakteriofazi predstavljaju viruse koji jednom uneti u telo domaćina počinju da napadaju ćelije bakterija ostavljajući telesne ćelije netaknutima. Ovo je bio izuzetan pomak. Do tada su pokušani tretmani agresivnim hemijskim agentima, kao što su to arsenik i trihnin, koji su, ukoliko izuzetno pažljivo dozirani, poboljšavali opšte stanje kod izvesnog broja pacijenata. Ipak, ovi agensi se nisu odlikovali selektivnom toksičnošću, za razliku od bakteriofaga koje nisu adverzno uticale na ćelije domaćina. Nedovoljno razumevanje tretmana bakteriofagama kao i nedosledni rezultati doveli su do gašenja ovog načina lečenja.

Upotreba hemijskih agenaca protiv patogena je započela sa nemačkim doktorom Paulom Erlihom (1854-1915). Erlih je nakon niza eksperimenata utvrdio da je sa određenom hemijskom toksivnošću moguće ubiti patogen, a pritom ne ubiti domaćina. On je 1904. oktrio da je upotrebom hemijskog jedinjenja tripan moguće umanjiti mogućnost pojave ili nivoa ispoljavanja bolesti Afričko spavanje (tada nije bilo poznato da je CeCe muva uzročnik bolesti). On je takođe otkrio da upotrebom arsfenamina je moguće lečiti pacijente obolele od sifilisa. 1910. godine jedinjenje arsfenamina je proizvedeno za tržište pod imenom Salvarsan.

Jedna od najpoznatijih priča vezanih za otkrića u ovoj oblasti je sigurno ono vezano sa otkriće penicilina. 1896 21-godišnji francuski student medicine Ernest Dušen je izučavao gljivu Penicillium chrysogenum. On je otkrio moguća pozitivna dejstva ove gljive i želeo je da izučava njene mogućnosti. Međutim u to vreme nije bilo dovoljno novca za finansiranje, i pomoć koju je tražio od Pasterovog Instituta je ostala ignorisana, i ideja o upotrebi gljive u medicinske svrhe je odbačena. 1923. godine doktor sa Kosta Rike Pikado Tvajt je takođe izučavao ovu gljivu i nakon nekoliko eksperimenata utvrdio da poseduje antibiotičko dejstvo.


Međutim slučajnim srećnim okolnostima otkriće penicilina kao antibiotika se pripisuje škotskom naučniku Aleksandru Flemingu, koji je 1928. godine otkrio direktno dejstvo penicilina kao antibiotika na uzorku Stafilokoke bakterije koju je držao u Petrijevom tanjiriću. Tanjirić je bio ispunjen Stafilokokama koje su pokrile dno tanjirića. Na mestima gde je dodao penicilin, pojavili su se čisti krugovi na dnu tanjirića. On je time zaključio da penicilin ima inhibitarno dejstvo na razvoj bakterije. Međutim on je mislio da antibiotik nije u stanju da preživi dovoljno dugo u čovečijem telu i time je neefektivan i odbacio mogućnost penicilina kao antibiotika.

Ovo se sve promenilo 1939. godina kada je australijski naučnik Hauard Flori na Oksfordskom Univerzitetu nakon serije eksperimenata utvrdio da je antibiotik dovoljno jak da preživi u čovečijem sistemu, a pritom zadrži svoje antibiotske mogućnosti i aktivno deluje protiv patogena. Pionirskim radom Florija, ali i Fleminga i Ernsta Čejna počela je masovna proizvodnja i primena penicilina, prvog efikasnog antibiotika.