Amazon

Amazon (šp. Río Amazonas, port. Rio Amazonas) je reka u Južnoj Americi. Sa prosečnim godišnjim protokom od 209.000 m³/s to je vodom najbogatija reka na svetu. U stvari, njen protok je jednak zbiru protoka 6 narednih vodom najbogatijih reka.Dužina reke Amazon je 6.448 kilometara. U svetu, duža je jedino reka Nil. Jedna brazilska ekspedicija iz 2007. utvrdila je novo izvorište Amazona, tvrdeći je ovo ipak najduža svetska reka.
Sliv reke Amazon pokriva 6.950.000 km², što je 40 % Južne Amerike (drugi najveći sliv je sliv reke Kongo sa 3,8 miliona km²). Basen Amazona se prostire na geografskim širinama između 5° sever i 20° jug. Reka izvire u Andima i uliva se u Atlantski okean u nivou ekvatora. Izvor Amazona je u Peruu, a reka zatim prelazi u Brazil na tromeđi sa Kolumbijom kojoj pripada deo leve obale. Odatle reka teče 3.615 kilometara kroz Brazil do svog ušća. Njen hidrografski basen obuhvata više od 1000 vodotokova. Reka Amazon nosi 18% sve slatke vode koja se uliva u svetske okeane.Reka je plovna do grada Ikitos, 3700 kilometara od okeana, dok mala plovila mogu da plove još 780 kilometara do Ačuala.

Amazon teče kroz Peru, Brazil i delimično kao pogranična reka kroz Kolumbiju. Izvori Amazona nalaze se na Andima, odakle reka teče u zapadnom pravcu. Amazon ima nekoliko izvornih reka, i od zavisnosti od toga koja se uzme za glavnu dobijaju se različite dužine. Najčešće se za izvornu reku uzima Ukajali, ređe Maranjon (Maraňón). Po peruanskim podacima Amazon je najduža reka na svetu. Zajedno sa rekom Ukajali i Apurimak njena dužina iznosi skoro 7100 kilometara, dok dužina Amazona sa Maranjonom iznosi oko 6.400 kilometara.

U srednjem toku, od ušća Javari do ušća Rio Negro, Amazon nosi ime Solimôes. U tom delu širina reke dolazi i do 20 km, dok u donjem toku dolazi i do 100 km. Njegovo ušće u Atlantski okeanima oblik ogromne delte sa brojnim rukavcima razdvojenim jedni od drugih. Najveći od njih imaju osobine estaura, počinjući čak i 350 km od okeana.
Maksimalan protok na ušću iznosi 300 hiljada m³/s (srednji godišnji protok iznosi oko 120 hiljada m³/s). Ove ogromne mase slatke vode uzrokuju pojavu da je voda i 400 km od ušća i dalje slatka.
Reku Amazon otkrio je i prešao španski istraživač i konkistador Fransisko de Oreljana 1541. i 1542. godine.

Zbog specifične geografije ne postoji saglasnost oko toga gde je ušće Amazona, ni koliko je široko. Neki smatraju da je reka Para južni rukavac Amazona, dok ga drugi smatraju nezavisnim delom reke Tokantins. Estuar reke Para je širok 60 kilometara. Para i Amazon su spojene nizom rečnih kanala (u Brazilu ih zovu „furos“) blizu grada Breves. Između njih leži ostrvo Maražo, veliko skoro kao Holandija.

Ako se u ušće Amazona uračunaju reka Para i ostrvo Maražo, njegov estuar je širok 325 kilometara[4], što je više od ukupne dužine reke Temza u Engleskoj. Ako se izostavi reka Para, širina ušća Amazona je 180 kilometara. Samo glavni kanal reke je širok 15 kilometara.

Snažni tok reke i plima Atlantskog okeana stvarju fenomen poznat kao povratni plimski talas (port. pororoca). Taj talas putuje uzvodno i pojavljuje se na Amazonu i susednim rekama nekoliko puta godišnje. Plimski talas na Amazonu je sa 1,5—4 metra visine i brzionom do 25 kilometara na sat jedan od najviših i najbržih na svetu. Plimski talas počine grmljavinom koja se pojačava. Javlja se na mestima gde dubina reke ne prelazi 7 metara.